Türkiye’de kredi faizleri Merkez Bankası’nın son iki faiz indirimi ve aldığı makroihtiyati tedbirlerle süratle gerilese de bankalar kredi şartlarını sıkılaştırmaya devam ediyor. Merkez Bankası banka kredileri eğilim anketinin sonuçları geride bırakılan üçüncü çeyrekte işletmelere kullandırdıkları kredilere uyguladıkları standartları sıkılaştırdığını gösterirken son çeyrekte ise bütün işletme kredilerinde standartların daha da sıkılaşacağını ortaya koydu.
Dünya’dan Şebnem Turhan’ın haberine nazaran Merkez Bankası Aralık 2021’den sonra temmuz ve ağustos Para Siyasetleri Heyeti toplantılarında uzun müddettir yüzde 14’te sabit bıraktığı siyaset faizinde indirim döngüsüne başladı. Siyaset faizi iki toplantıda 100’er baz puan indirildi ve yüzde 12’ye çekildi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan da faizde indirimin süreceği ve tek haneye gerileyeceğine sık sık açıklamalarında yer veriyor. Siyaset faizi inerken kredi faizlerinde de düşüş yaşanıyor fakat kredilerin kullanım standartları gevşeme bir yana daha da sıkılaşıyor. Bankacılık bölümünün kredi şartlarındaki eğilimler ise Merkez Bankası’nın banka kredileri eğilim anketinden takip ediliyor.
Tüm işletme kredi cinslerinde sıkılaşacak
Merkez Bankası banka kredileri değişim anketinde yüzde değişimi Merkez Bankası kredi standartları ile kredi şart ve kuralları için [(biraz gevşetme + çok gevşetme) – (biraz sıkılaştırma + çok sıkılaştırma)] formunda, kredi talebi için ise [(biraz artma + çok artma) – (biraz azalma + çok azalma)] formunda hesaplıyor. Yani; kredi standartları için net yüzde değişim oranı, standartları bir evvelki çeyrek periyoda nazaran gevşettiğini bildiren bankaların oranından standartları sıkılaştırdığını bildiren bankaların oranının çıkartılması ile hesaplanıyor. Dolayısı ile bu oran, standartlarda ya da kredi talebindeki değişimi değil o istikamette cevap bildiren bankaların oranını yansıtıyor.
Örneğin işletmelere kullandırılan kredilere uygulanan standartların net yüzde değişim Merkez Bankası’nın iki aydır üst üste siyaset faizinde yaptığı indirim ticari kredi faizlerini de yüzde 20’nin altına çekti. Fakat faiz düşse de Merkez Bankası’nın banka kredi eğilim anketi yılın son çeyreğinde bankaların KOBİ ve büyük işletme kredileri şartlarını sıkılaştıracağını ortaya koydu. oranı -25 ise bankaların net yüzde 25’inin standartları sıkılaştırdığı anlaşılıyor.
Banka kredileri eğilim anketi üçüncü çeyrek sonuçlarına nazaran bankalar genel olarak işletmelere kullandırdıkları kredilere uyguladıkları standartları sıkılaştırdı. Alt kırılımlar incelendiğinde, kısa vadeli kredilere uygulanan standartlarda bir ölçü gevşeme gözlenirken, öbür işletme kredi tiplerinde sıkılaşma yaşandı. Ankete nazaran fon maliyetleri ve bilanço kısıtlamaları ile risk algılaması standartları sıkılaştırıcı istikamette etkileyen faktörler oldu. 2022 yılının dördüncü çeyreği için bankaların beklentisi bütün işletme kredi tiplerinde standartların sıkılaşacağı istikametinde. Konut ve öbür ferdi kredi çeşitlerine uygulanan standartların sıkılaşmaya devam ederken, taşıt kredi tipinde ise standartlar gevşedi. Yılın dördüncü çeyreği için beklenti, konut ve başka ferdî kredi çeşitlerinde standartların sıkılaşacağı, taşıt kredi cinsinde ise gevşeyeceği tarafında çıktı.
Büyük işletme kredilerinde daha fazla
Ankete nazaran bankalar genel olarak gelecek üç ayda işletmelerin kredi ve kredi limiti taleplerinin onaylanmasında uygulanan kredi standartlarının ne tarafta değişeceğini bekledikleri sorusuna – yüzde 14,7 oranında sıkılaştırma beklentisi olduğunu söyledi.
Önceki çeyreklerde küçük ve orta ölçekli işletmelere datalar kredilere ait standartlarda sıkılaşma beklemeyen bankalar üçüncü çeyrekte son çeyrek için sıkılaşma beklentilerinin olduğunu da belirtti. Anket sonucunda bu durum – yüzde 0,8 sıkılaşma beklentisi olarak ölçüldü. Büyük ölçekli işletmelere uygulanacak krediler için de ikinci çeyrekte – yüzde 15 sıkılaşma beklentisi varken bankalarda üçüncü çeyrekte – yüzde 30,7 sonucu geldi. Bu durum bankaların yüzde 30’undan fazlasının büyük ölçekli işletmelere verilecek kredi şartlarının sıkılaşacağını beklediklerini ortaya koydu. Bankaların hem kısa vadeli hem de uzun vadeli krediler için sıkılaşma beklentileri de anket sonuçlarında yer aldı.
Taşıt kredilerinde gevşeme bekleniyor
Bankaların fon sağlama imkânlarının gelişimi incelendiğinde, 2022 yılının üçüncü çeyreğinde yurt içi ve yurt dışı fonlama şartlarının sıkılaşmaya devam etti. 2022 yılının dördüncü çeyreği için beklenti, yurt içi ve yurt dışı fonlama şartlarında sıkılaşmanın devam edeceği istikametinde. Anket sonuçlarına nazaran ferdî kredi cinslerine uygulanan standartların da sıkılaşmaya devam ettiği, taşıt kredi cinsinde ise standartların gevşediği görüldü. Yılın dördüncü çeyreği için beklenti, konut ve başka kişisel kredi tiplerinde standartların sıkılaşacağı, taşıt kredi tipinde ise gevşeyeceği istikametinde çıktı.
Yabancı para kredi talebi azaldı
Anket sonuçları kredi talebi açısından incelendiğinde, yılın üçüncü çeyreğinde küçük ve orta ölçekli işletmelere verilen krediler, kısa vadeli krediler ve Türk Lirası cinsinden açılan kredilere olan talepte artış gözlenirken, büyük işletmelere verilen krediler, uzun vadeli krediler ve yabancı para cinsinden açılan kredilere olan talepte azalış oldu.
Ankete nazaran stok artırımı ve işletme sermayesi, talebi en çok artıran faktör ortasında yer aldı. Yılın dördüncü çeyreği için beklenti, yabancı para cinsinden açılan kredi cinsinde talebin azalmaya devam edeceği, öbür işletme kredi çeşitlerinde ise talebin artacağı tarafında oldu. Yılın üçüncü çeyreğinde tüm ferdî kredi taleplerinde azalış yaşanırken 2022 yılının dördüncü çeyreği için beklenti, tüm ferdi kredi cinslerinde talebin azalmaya devam edeceği beklentisi oluştu.
Bireysel kredi faizleri yavaş geriliyor
Bireysel kredi faizleri de 30 Eylül haftasında düşüş eğilimini sürdürdü. Muhtaçlık kredisi faizi yüzde 31,65’e inerken faiz indirimlerinin başladığı 19 Ağustos haftasına nazaran ise yalnızca 2.6 puanlık düşüş yaşandı. Taşıt kredi faizleri ise 30 Eylül haftasında yüzde 25,87’ye düştü. Tekrar 19 Ağustos haftasına nazaran 1.9 puanlık gerileme var. Konut kredisi faizleri ise iki haftalık yükseliş trendinin akabinde 30 Eylül haftasında bir ölçü gevşedi ve yüzde 20,42’ye indi. Merkez Bankası’nın siyaset faizinde indirime başladığı 19 Ağustos haftasında ise konut kredisi faizleri yüzde 18,41 düzeyindeydi. Konut kredisi faizi yaklaşık 2 puan yükseldi.
Ticari kredi faizleri yüzde 20’nin altına geldi
Merkez Bankası haftalık datalarına nazaran 30 Eylül haftası itibariyle bankaların kredili mevduat hesabı ve ticari kredi kart hariç ticari kredi faizleri yüzde 19,39’a geriledi. Bu 10 Aralık 2021 haftasından bu yana görülen en düşük ticari kredi faizlerine işaret ediyor. Toplam ticari kredi faizi ise yüzde 19,72’ye geriledi.
Üst üste gelen siyaset faizi indirimi ve buna yönelik olarak güncellenen bankaların ek menkul değer alımı zorunluluğuna uğramadan uygulayabilecekleri azami kredi faizi oranları da geriliyor. BU durum ticari kredi faizlerinin de inmesine neden oluyor. Merkez Bankası’nın ekim toplantısında da faiz indirim döngüsünü sürdürmesi bu azami faizin daha da gerilemesi sonucunu doğuracak. Merkez Bankası’nın faiz indirimlerine başladığı ağustos toplantısından bu yana ticari kredi faizleri yaklaşık 6.5 puan geriledi. 22 Temmuz haftasında gördüğü yüzde 31,33 düzeyinden ise 30 Eylül itibariyle yaklaşık 12 puanlık düşüş yaşandı.
